Beleving van tijd

Door corona is ons gevoel van tijd veranderd. De mens heeft een biologische klok ontwikkeld om ons te helpen de tijd bij te houden. Toch kan tijd verschillend ervaren worden. Tijden waarin we extreem veel of weinig beleven ervaren we als langzamer. Daartussen ervaren we de tijd juist sneller.

Het is weer 2021. Weer een jaar voorbij. 2020 was een raar jaar met corona. Het jaar voelde langer dan andere jaren en het lijkt wel eeuwen geleden dat we gewoon nog met z’n allen in de kroeg stonden. Perceptie van tijd is een gek ding. Een uur staat vast en is een objectieve eenheid. De klok tikt voor iedereen even snel. Toch kan een uur aanvoelen als een eeuwigheid tijdens een verstandskiesoperatie, maar ook als een kwartier tijdens een nachtje doorhalen met vrienden. Time flies when you are having fun, maar waarom voelen we zo een verschil in tijd? Waarom hebben we überhaupt een gevoel van tijd?

Biologische klok

In de loop van miljoenen jaren evolutie hebben we een biologische klok ontwikkeld om ons te helpen de tijd bij te houden, volgens neurowetenschapper Dick Swaab. ”De tijd zit in ons brein”. De klok is zelfs ingebouwd op een specifieke locatie in het brein, de suprachiasmatische nucleus (SCN). Deze klok is afgestemd op de opkomst en ondergang van het daglicht en helpt organismen zich aan te passen aan het ritme van een dag. Maar we hebben niet alleen een biologische ingebouwd dagritme, maar ook een jaar, maand en zelfs een weekritme.

Weekritmes zijn aanwezig in concentraties van stoffen in ons bloed en urine, volgens Swaab. ”Mensen die 100 dagen lang onder constante omstandigheden in een grot verbleven vertoonden, ook een ritme van ongeveer een week”. Ook in fossielen van voorlopers van de mens werden twee soorten lijntjes op het tandglazuur ontdekt: één met een periodiciteit van een dag en één met een periodiciteit van ongeveer een week. Dit blijkt ook voor andere primaten te gelden. De wekelijkse afwisseling tussen springtij en doodtij door het samenspel van de maan en de zon zou een verklaring kunnen zijn. Onze biologische klok is dus beïnvloed door voorspelbare, cyclische ritmes van de natuur. Dag en nacht, eb en vloed, de vier seizoenen bepalen onze ademhaling, hartslag en slaapwaakritme. Ook al hebben we een biologische klok toch kan het ook lijken of de tijd sneller of langzamer gaat.

Tijd perceptie verschilt

Als kind duurde je volgende verjaardag een eeuwigheid. Een jaar was zo ontzettend lang. Ook tijdens de eerste week van je vakantie lijkt het alsof je al weken weg bent. Tijdens een stressmoment lijkt het zelfs alsof de tijd stilstaat. Als je ziet dat je kind bijna wordt aangereden lijkt het alsof je in de film matrix beland bent. De seconden lijken veel langer te duren. Maar de tijd kan ook veel sneller lijken. Nu ik ouder ben vliegen de dagen, maanden en jaren voorbij. Voor je het weet ben je alweer een jaar ouder. Volgens wetenschappers ligt het aan de aantal prikkels. Als kind en tijdens vakanties maak je veel nieuwe dingen mee, waardoor de tijd langzamer lijkt te gaan.

Wetenschappers noemen dat het ‘oddball-effect’. Het is een fenomeen waarbij nieuwe of onverwachte stimuli resulteren in een langere waargenomen tijd. Wij onthouden stimuli die nieuw of anders zijn veel beter dan reeds bekende stimuli. Een bekend onderzoek is waarbij ze proefpersonen plaatjes laten zien. Ze laten ieder plaatje 1 seconde lang zien. Als ze een reeks met steeds dezelfde plaatjes laten zien met tussendoor 1 ander plaatje, namen de proefpersonen dat plaatje langer waar dan ze dachten (zie filmpje) . Het effect is evolutionair voordelig omdat we zo in onverwachte bedreigende situaties beter kunnen handelen en deze situaties beter onthouden.

Coronatijd

Tijd lijkt dus langzamer te gaan bij meer prikkels, maar ook bij extreem saaie situaties. Als je een dag in het donker in je kamer gaat zitten lijkt de dag eindeloos. Tijdsbeleving werkt volgens wetenschappers als een U-curve. In de uiteinden van de curve – bestaande uit extreem prikkelrijke of juist heel prikkelarme periodes – vertraagt de tijd het meest. Daartussenin lijkt de tijd juist sneller te gaan. Door corona is ons leven een stuk saaier geworden. Het is winter, we zien minder mensen en nu komt er ook nog een avondklok. We ervaren minder prikkels dan normaal waardoor de weken eindeloos lijken. Wat de oplossing is volgens de expert? Dingen doen waarvan je hersenen prikkels krijgen. Een nieuwe hobby zoeken of een andere taal leren. Gelukkig zullen we de saaie dagen uit de coronatijd in de toekomst juist als minder lang ervaren. Dat is de paradox van tijdsbeleving. Denk je namelijk later terug aan dag met veel prikkels, dan zal die veel langer lijken in je besef van tijd dan een saaie dag omdat je meer hebt om op terug te kijken.

Bron: psychologisch.nu, The oddball effect