De evolutie van mijn denkbeeldige bewustzijn

De mens heeft het meest complexe (zelf) bewustzijn van alle diersoorten. We hebben niet alleen ingewikkelde taal, maar denken ook in tijd, over onze dood en kunnen ons inleven in anderen. Ons bewustzijn is een hallucinatie van ons brein, net als de wereld die we waarnemen.

IK typ nu deze letters en IK heb jeuk op mijn hoofd. IK ben 2 weken geleden op vakantie geweest in de Ardennen en ‘Ik‘ weet dat ik ooit dood ga. Het is de persoon ‘ik’ die dit allemaal ervaart en ik observeer de wereld bewust vanuit mijn lichaam met een eigen Ik erin. En die ‘ik’ ervaart de dingen los van de ervaringen die ik meemaak. Ik ben een denker los van mijn gedachtes. ‘Ik’ kan dus een ‘discussie’ aangaan met mijn eigen gedachtes. Dat ‘ik’ is mijn zelfbewustzijn, mijn ziel. Maar waarom en hoe is die ‘IK‘ ontstaan? Wat is het nut ervan? En bestaat die ‘ik’ eigenlijk ook echt? Om mijn bewustzijn en zelfbewustzijn te beseffen observeer ik eerst mijn hond.

Dierenwereld

Mijn hond is zich van alles om zich heen bewust. Hij ziet, ruikt en hoort alles, en weet al veel eerder dan ik wanneer iemand voor de deur staat. Hij is zich dus veel bewuster van zijn omgeving dan ik maar hij is zich niet bewust dat hij bewust is. Ik ben me ook bewust dat ik soms niet bewust ben. Hij heeft dus een andere mate van bewustzijn, maar geen zelfbewustzijn. Volgens een onderzoek van Franco Fabbro, neurowetenschapper van de universiteit van Udine, bezitten diersoorten verschillende mate van bewustzijn door de evolutionaire ontwikkeling. Zoiets ingewikkelds als het menselijke bewustzijn is niet opeens ontstaan.

Vissen

Fabbro keek naar de hersenactiviteiten, hersenopbouw en de mate van bewustzijn bij verschillende diersoorten. Volgens hem hebben ook vissen een mate van bewustzijn. Ze kunnen onderscheid maken of een geur afkomstig is van henzelf of van een ander. Ze hebben hetzelfde niveau als een pasgeboren baby. Die weet bijvoorbeeld ook of een aanraking komt van zichzelf of van de moeder.

Reptielen en zoogdieren

Reptielen hebben een iets hogere mate van bewustzijn. Volgens Franco weten ze dat hun lichaam van hen is en dat de acties die ze uitvoeren door hen komt. Ook ervaren ze genot en ontevredenheid. Onderzoekers gaven de dieren namelijk eten met een misselijkmakend substantie erin en zagen dat ze het voedsel vermeden. Ook zijn ze in staat om te leren. Daarnaast kunnen ze (net als sommige vissen en amfibieën) een denkbare landkaart creëren van hun omgeving. Sommige zoogdieren zoals de chimpansee, orang oetang, dolfijn en de olifant hebben een zelfbewustzijn. Naast dat ze bewust zijn van hun omgeving zijn ze zich ook echt bewust van zichzelf. Ze kunnen zichzelf herkennen in de spiegel. Daarnaast hebben zoogdieren een zeer ontwikkeld emotioneel gevoelsleven en kunnen heel veel leren.

Mensen

Wij hebben het meest ontwikkelde en complexe bewustzijn van alle diersoorten. Volgens Fabbro hebben we niet alleen ingewikkelde taal en zelfbewustzijn, maar kunnen we ook denken in tijd. We hebben herinneringen aan vroeger en denken na over onze toekomst. We zijn ook  de enige soort die beseffen dat we dood gaan. Maar we reizen niet alleen in de tijd maar ook in iemand anders hoofd. We kunnen ons verplaatsen in iemand anders en denken te weten wat een ander denkt. We hebben empathie. Maar waarom is dat ontstaan. Waarom heeft de evolutie ervoor gezorgd dat zoiets complex als het menselijk zelfbewustzijn ontstond?

Wat is het nut van zelfbewustijn?

Why need we know that we know, instead of just knowing? (Barash)

Toeval is een reden waarom het zelfbewustzijn zou kunnen zijn ontstaan. Volgens evolutionair bioloog David P Barash zou het bewustzijn een bijproduct zijn van onze grote hersenen.  Maar het bewustzijn is ook te complex om door toeval te zijn ontstaan. Evolutionair gezien moet het dus een voordeel hebben. Iemand met meer bewustzijn heeft een groter voordeel dan iemand met minder bewustzijn. Een tweede reden volgens Barash is dat het bewustzijn is ontstaan om onszelf onder controle te houden. Als ik me bijvoorbeeld niet bewust zou zijn dat ik onwijs dik wordt als ik alleen maar chocola zou eten dan zou ik de hele dag alleen maar chocola eten. Of dat ik echt nu naar de tandarts moet om die rotte tand eruit te laten trekken omdat het anders later gaat ontsteken en ik nog meer pijn  krijg. Maar de beste reden volgens Barash is dat het voordelen heeft op sociaal vlak.

Denk jij wat ik denk?

Ons extreme bewustzijn zorgt voor Inlevingsvermogen en dat heeft vele voordelen als je samenwerkt of concurreert om bijvoorbeeld voedsel. Zo kun je de mening van een ander over jou beïnvloeden wat jouw evolutionaire succes vergroot, zegt Barash. Als iemand kwaad is denkt een hond ‘Die persoon is boos en misschien gevaarlijk’. Een mens denkt ‘Hij lijkt me boos, net zoals ik toen ooit was. Als ik hem aanspreek zal hij net zo reageren als ik toen in die situatie’. Je kan gevaar en situaties beter inschatten en beter samenwerken. De persoon ‘IK’ kan dus manipuleren. Maar waar zit dat ‘IK’ eigenlijk?

Je bent een illusie

Uiteindelijk zijn het onze hersenen  die ons ‘IK’ creëren en ben je een illusie. Je denkt dat je ‘IK’ ergens in je hoofd of lichaam zit. Dat het een eigen plek heeft. Maar als je jezelf reduceert tot bepaalde hersendelen en neurotransmitters dan bestaat er geen ‘IK’.  Volgens een artikel van neuropsychiater Steve Stankevicius en vele andere wetenschappers is er geen plek in de hersenen of het lichaam waar het ‘IK’ zich bevindt, maar zijn het verschillende hersendelen die samen werken en het ‘IK’ creëren. Volgens Stankevicius kun je je zoiets het beste voorstellen als een Kanizsa-vierkant :

Je bewustzijn als Kanizsa
Je bewustzijn

Je geheugen, overtuigingen, intenties etc. zijn de zwarte bollen die samen je zelfbewustzijn vormen, het vierkant. Maar de ervaring zelf van het ‘ik’ is geen illusie, alleen wat het is en hoe het veroorzaakt wordt, zegt Stankevicius.

De nieuwste inzichten over het bewustzijn zeggen zelfs dat we continu alles om ons heen hallucineren. Onze hersenen hallucineren dus ook onze werkelijkheid van het bewustzijn. Volgens neurowetenschapper Alan Seth nemen onze hersenen de wereld waar, maar genereren ze de wereld ook die we ervaren op basis van perceptuele voorspellingen. De wereld die we ervaren komt zowel van buitenaf als van binnenuit. Gecontroleerde hallucinaties genereren ‘de realiteit’. Mensen met depressies of psychoses hebben ongecontroleerde hallucinaties en dus een andere perceptie van de wereld (zie filmpje hieronder).

Hogere sferen

Doordat de mens het meest complexe bewustzijn heeft, heeft hij ook het grootste bereik van overgangen van verschillende stadia van bewustzijn. Slaap, dromen,drugs, trance, out-of-body ervaringen, dans en muziek kunnen ons in andere sferen brengen. Ook mindfullnes en meditatie brengen ons in ander level van bewustzijn. Door ons zelfbewustzijn zijn we ons minder bewust van onze omgeving. Door mediteren krijgen we een verminderd gevoel van ‘IK’ en komen we in een dierlijke staat van volledig bewustzijn, net zoals de wereld van mijn hond…

Guusje Hoek

Harde wetenschap ondersteunt de illusie van de objectieve werkelijkheid:

De octopus en de evolutie van bewustzijn

Please follow and like us:

Dit vind je misschien ook leuk...

2 reacties

  1. Art Huiskes schreef:

    Beste Guusje,

    Zojuist heb ik een metafysisch essay (ca. 2000 woorden) over de totstandkoming van ons menselijke bewustzijn afgerond.

    Heb jij als wetenschapsjournalist/evolutiebioloog misschien zinnige suggesties voor mij waar ik mijn essay eventueel zou kunnen laten publiceren (tijdschrift, website o.i.d.)??

    Hieronder een extract uit mijn essay. Neem voor het volledige essay eventjes contact op met ondergetekende via de email!?

    (…)

    Oorzaak- en gevolgrelaties vormen een belangrijk gedragsfundament.

    De mens blijkt als geen ander organisme in staat om de gevolgen van actie en reactie binnen de fysieke wereld te begrijpen en toe te passen. Het vermogen om actie en reactie of beter geformuleerd oorzaak- en gevolgrelaties te begrijpen en toe te passen, is uiteraard niet uniek voor de mens. Veel dieren zouden namelijk überhaupt niet kunnen bestaan zonder begrip en toepassing van de meest basale oorzaak- en gevolgrelaties. Een begrip van oorzaak- en gevolgrelaties vormt namelijk een belangrijk handelings- en gedragsfundament. In dat opzicht vormt een zekere mate van interne brein-terugkoppeling van de fysieke wereld om ons heen waarschijnlijk een harde bestaansvoorwaarde voor de meer complexe dierlijke organismen.

    Sommige dieren hebben zelfs een evolutionair ingebakken begrip en toepassing ontwikkeld van de meer complexe oorzaak- en gevolgrelaties. Denk hierbij maar eens aan de beverburcht, het vogelnest, de bijenraat en de benutting van stenen of takjes als gereedschap door otters en vogels. Toch blijven dergelijke zichzelf eigen gemaakte oorzaak- en gevolgrelaties voor de meeste dieren strikt beperkt tot hun directe overlevingsstrategieën. Bovendien zijn ze vaak ingebakken of hard-wired binnen de genen van deze dieren.

    Een frame waarbinnen oorzaak- en gevolgrelaties duidelijk worden.

    De mens daarentegen is wonderwel in staat om oorzaak- en gevolgrelaties van meest basaal (zwaartekracht-effecten) tot zeer complex (chemische en nucleaire reakties) te ontwarren. Deze zichzelf eigen gemaakte oorzaak- en gevolgrelaties zijn echter nu eens niet ingebakken in onze genen, maar blijken rechtstreeks te worden gefaciliteerd door ons uitermate plastische brein. De manier waarop wij hier in slagen, is dat wij ogenschijnlijk in staat zijn om oorzaak- en gevolgrelaties voor een soort van intern podium en voetlicht te brengen. Dit intern podium en voetlicht onderscheidt ons van alle andere organismen op deze planeet en kan mijns inziens weinig anders inhouden dan datgene dat wij herkennen en benoemen als ons menselijke bewustzijn.

    Bewustzijn als interne spiegel of reflectie van de fysieke werkelijkheid.

    Ik zie het menselijke bewustzijn in dat opzicht met name als een interne spiegel of een interne reflectie van onze gedachten en de interactie van onszelf met de fysieke wereld om ons heen. Dat wil zeggen, als een soort van intern podium in ons hoofd dat onze gedachten en de interactie van onszelf met de fysieke wereld om ons heen nog eens helder voor het voetlicht brengt dan wel intern terugkoppelt. De mogelijkheid om onze gedachten en de interactie van onszelf met de fysieke wereld om ons heen voor een intern voetlicht te brengen, biedt vanzelfsprekend ongekende mogelijkheden ter evaluatie. Mogelijkheden ter evaluatie die de ons omringende oorzaak- en gevolgrelaties duidelijker in beeld kunnen brengen.

    Een dergelijk podium en voetlicht biedt eveneens de potentie om gedachten of ervaringen aan te halen die niet direkt met een bepaalde handeling in het heden te maken hebben. Zonder een dergelijk bewustzijn zouden we wat dat betreft veel lastiger kunnen reflecteren op wat we denken, dachten, doen en deden. Tenslotte geloof ik dat ons bewustzijn een intern podium en voetlicht betreft waarvan met name ons onderbewustzijn actief gebruik maakt om onze gedachten en ons handelen te evalueren en navenant aan te passen. Dit heeft dan weer te maken met het hieronder nader uit te werken aspect dat al ons handelen in essentie onbewust is.

    (…)

    Met vriendelijke groeten,

    Art Huiskes
    Onderzoeksjournalist

  2. Mcl schreef:

    Uiteindelijk is enkel het bewustzijn bewust bewust.🙄

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *