Het ‘nut’ van zelfmoord?
Zelfmoord heeft evolutionaire voordelen bij dieren. Bij de mens is de oorzaak van zelfmoord een stoornis van zelfopoffering.
Op Valentijnsdag dit jaar liep ik vanaf Deventer langs de Ijssel naar huis en deed ik een bijzondere ontdekking. Ik vond een lijk! Het was een vrouw…..Ze lag al 2,5 maand in de Ijssel. De verdere details zal ik jullie besparen. Op het moment zelf schrik je niet en ben je eigenlijk heel rationeel. Ik bel dus 112 en even later komt de politie. Ze stellen 3 vraagjes en toen mocht ik weer naar huis. Een dag later stond het in de krant. De dagen erna kon ik aan niks anders denken dan het lijk en daarna was ik er helemaal klaar mee. Maar een paar weken later wilde ik toch weten hoe ze in de Ijssel is geraakt. Ik bel de politie en het enige wat ze konden zeggen was dat het zelfmoord was. Zelfmoord…….
Afgelopen donderdag pleegde ook Chester Bennington van Linkin Park zelfmoord. Hij hing zichzelf op. Maar waarom plegen mensen zelfmoord? Je bent depressief, ziet het leven niet meer zitten, of offert jezelf op als een terrorist. Maar waarom? Evolutionair gezien is het volstrekt onlogisch omdat alles om overleven en voortplanten draait. Vooral als je nagaat dat zelfmoord onder twintigers en dertigers met 408 incidenten per jaar doodsoorzaak nummer 1 is, voor kanker (378) en hart- en vaatziekten (146) (bron: NOS). Maar we zijn niet de enige soort die zelfmoord plegen.
Zelfmoord bij dieren
Mieren, bijen, dolfijnen, molratten en garnalen plegen ook zelfmoord. Ze offeren zich op voor de groep. Zo beschermen de werkers van een mierennest s’nachts het nest. Zij slapen aan de buitenkant van het nest en de kans dat ze de nacht overleven is klein. Ze worden weggeblazen door de wind of opgegeten. Zo offeren een paar honderd mieren hun leven op om duizenden andere te redden. En bladluizen maken gallen (bolletjes) op planten om hun larven in te laten groeien. Zodra eentje kapot is repareren gespecialiseerde gal-producerende bladluizen de gal. Ze kunnen 1/3 van hun lichaam aan de gal besteden en sommige offeren hun hele lichaam op en sterven. Naast deze opoffering voor verdediging verlaten bepaalde insecten ook het nest als ze ziek zijn. Zo zorgen ze ervoor dat hun soortgenoten en het nest niet besmet worden door bijvoorbeeld de parasiet of schimmel. Ze verlaten het nest uren of dagen voordat ze sterven.
Opofferen voor genen
Maar wat heeft de mens met deze insecten gemeen? Volgens wetenschapper Joiner van de Florida State universiteit hebben deze insecten en de mens beide een sociale samenlevingsvorm. We hebben overlappende generaties, zorgen allemaal voor de kinderen en hebben verschillende taken in de samenleving. De mens heeft de kinderopvang, scholen en de grootouders helpen mee met de kleinkinderen. En ook hebben we, net zoals de mieren, leden die zichzelf opofferen voor de groep zoals soldaten, brandweerlieden en politieagenten. (zie ook mijn bericht Waarom voeren mensen oorlog). ‘Het idee dat je jezelf en je genen opoffert kan evolutionair gezien voordelig zijn als je daarbij meerdere kopieën van je genen in je verwanten redt,’ zegt Joiner. ‘Het is een netto voordeel op het gen niveau.’
Zelfmoord bij de mens is een stoornis
Bij insecten die zichzelf opofferen is de dood meer waard voor de groep dan hun leven. Door hun dood overleven meerdere soortgenoten en kan de kolonie voortbestaan. Mensen die zelfmoord willen plegen denken ook dat hun dood meer waard is voor anderen dan hun leven. Ze voelen zich een last voor hun omgeving en denken dat hun familie en/of vrienden beter af zijn zonder hun. Joiner denkt dat zelfmoord bij de mens een stoornis is van het zelf opofferen dat hoort bij sociale samenlevingsvorm. Psychologische autopsie heeft aangetoond dat bij meer dan 90% van de zelfmoord gevallen sprake was van een psychische aandoening. Mensen met een terminale ziekte die euthanasie willen tonen ook symptomen van mentale ziektes zoals depressie. En ook ‘mijn’ lijk kwam uit een zorginstelling voor ouderen met mentale problemen….
Guusje Hoek
Op basis van persoonlijke verhalen, journalistiek onderzoek en de meest recente wetenschappelijke kennis probeert Jesse Bering de suïcidale geest te doorgronden in het boek ‘Een zelfgekoze einde’:
Zelfmoord is geen stoornis maar een probleem van de maatschappij, waar de maatschappij vaak geen werklijk oog of oor voor heeft en zich er makkelijk van afdoet door te zeggen: niet weten hoe met het probleem om te gaan en/of het als stoornis te bestempelen. Door het als stoornis te bestempelen, maakt het je er als maatschappij, niet werkelijk mee bezig te hoeven houden, compleet. Mensen voelen zich vaak in en in rot door diverse oorzaken, vaak veroorzaakt door de maatschappij, waarin zij niet zo maar uitkomen, ook niet met ‘hulp’ en daardoor uiteindelijk tot zelfmoord komen.