Waarom bestaat religie?

De mens is de enige soort op aarde met religies, omdat we bepaalde mentale eigenschappen hebben. Religie zorgt voor coöperatieve, goed functionerende groepen die grotere overlevingskansen hebben. Ook worden we gelukkiger van samen rituelen uitvoeren die vaak met het geloof gepaard gaan.

Het is weer bijna kerst. De kerstbomen staan in onze woonkamers, de tuinen zijn verlicht en de meeste van ons gaan naar de kerk. We vieren namelijk de geboorte van Jesus. Nu moet ik zeggen dat ik niet gelovig ben, maar de meesten mensen op aarde zijn dat wel. Wereldwijd is namelijk 84% religieus. In Nederland is ongeveer de helft gelovig. Waarom zijn we zo religieus? Zit het in onze genen? En heeft religie een evolutionair voordeel ?

boeddhisme

Sjamanisme

Onder luid tromgeroffel dansen we rondom ons kampvuur met de andere leden van onze stam. We dansen en zingen samen op de maat en voelen ons verbonden met elkaar. We zijn versierd met oker en zijn in trance. De sjamaan zit naast ons. Hij heeft toegang tot en contact met wezens uit andere dimensies. Hij kan hiertoe willekeurig zijn lichaam verlaten (uittreden) om op reis te gaan in de onzichtbare, geestelijke wereld.

Misschien zag zo een van de eerste geloven er 500.000 tot 70.000 jaar geleden uit. Sjamanisme is namelijk de eerste vorm van ‘religie’, volgens psychologen Matt J. Rossano en Benjamin Vandewalle. Daarna is het sjamanisme in verschillende vormen over de wereld ontstaan. Vervolgens ontstonden onder andere de de vijf grote religies. Eerst het hindoeïsme en het boeddhisme, en daarna het jodendom, het christendom en de islam. ”De mens is de enige soort op aarde met religie”,schrijven ze in hun Oxford Handbook. Bepaalde mentale vermogens moeten namelijk aanwezig zijn om te geloven. ”Je kunt niet geloven wat je niet kunt denken”.

shaman en geloof

Mentale vereisten voor religie

Zodat religie kan ontstaan moeten we bepaalde mentale eigenschappen hebben, volgens de psychologen. We moeten andere organismen kunnen herkennen. Je moet weten of een organisme je moeder is of een roofdier. Mysterieuze natuurlijke gebeurtenissen zoals onweer en ziekte konden we daardoor toeschrijven tot de acties van goden. Die goden hadden kennis, doelen en emoties die hen motiveerden voor die gebeurtenissen. Dat vermogen om ons in te leven (Theory of mind) is een tweede vaardigheid die nodig is voor religie. Daardoor ontstonden rituelen zodat de goden goedgezind bleven.

Het derde vermogen is om in een andere bewustzijnstoestand te komen, schrijft Rosanno. ‘Bijna alle religieuze tradities hebben vormen van meditatieve praktijken om een ​​betere relatie met het bovennatuurlijke te krijgen. Trance staat centraal in het sjamanisme, de ‘oerreligie”. Het vierde vermogen, dat uniek is voor de mens, is verbeelding. We kunnen niet alleen bedenken wat er nu kan gebeuren, maar ook wat zou kunnen gebeuren in de toekomst. Religie is dus eigenlijk een bijproduct van psychologische eigenschappen die tijdens de evolutie ontstonden.

Christen en religie

Evolutie en religie

Op een gegeven moment waren onze mentale vermogens genoeg ontwikkeld om spiritueel en religieus te worden. Maar religie moet wel een een voordeel hebben voor onze overleving en voortplanting. Ook al waren onze hersenen genoeg ontwikkeld voor religie betekent dat nog niet dat religie hoeft te ontstaan.

‘Religieuze rituelen zijn vaak duur en vereisen veel tijd, energie en risico’, schrijft Rossano. Het moet dus voordelen hebben anders zou het niet bestaan. ”Voor het individu is religie niet voordelig. Je in een diepe grot wagen om in contact te komen met spirituele krachten had fataal kunnen zijn 20.000 jaar geleden. Maar als risicovolle acties en hun bijbehorende overtuigingen meer coöperatieve, goed functionerende groepen creëren dan worden de nadelige gevolgen gecompenseerd.” Een religieuze gemeenschap heeft meer kans om te overleven dan een gemeenschap zonder religie. Dit zou onder andere kunnen komen doordat religie een groep bijeen hield, bescherming bood, een betere samenwerking veroorzaakte en de gezondheid bevorderde.

Samenhorigheidsgevoel versterkt een groep

Emotionele redenen verklaren ook het ontstaan van religie. Mensen worden doorgaans religieus of sluiten zich aan bij bepaalde religies, niet om intellectuele redenen, maar als resultaat van emotionele ervaringen, volgens wetenschapper Dunbar. ”De intellectuele of theologische kant van religie is zeker belangrijk. Maar geen van deze zou echt kracht hebben als ze niet zijn gebouwd op de emotionele ervaringen, de ‘rauwe gevoelens’, die deze overtuigingen een emotionele betekenis geven”, schrijft hij in zijn artikel.

samen dansen en zingen
Samen dansen activeert het endorfinesysteem

Religie maakt gebruik van rituelen. Zingen, dansen, klappen, gesynchroniseerde fysieke inspanning activeren het endorfinesysteen, waardoor we gelukkiger worden. Dunbar meent dat de activering van endorfine aanzienlijk bijdraagt ​​aan het hechtingsproces, omdat daardoor een veel groter aantal individuen kan deelnemen dan bij de meeste andere sociale activiteiten het geval zou zijn. ”Lachen is moeilijk op gang te brengen als iemand er alleen voor staat. In je eentje zingen en dansen geeft niet dezelfde intensiteit van betrokkenheid of emotie als wanneer je deze activiteiten met andere mensen doet.”

Samen in trance

Een religieus ethos lijkt mensen op de een of andere manier in staat te stellen elkaars zwakheden en irritant gedrag beter te tolereren dan anders het geval zou zijn, volgens Dunbar. Een onderzoekslijn die zich in de jaren tachtig ontwikkelde, maar die vervolgens leek weg te kwijnen, suggereerde dat trancetoestanden het product waren van endorfine-activering. ”In de Afrikaanse bevolkingsgroep San worden trancedansen vaak expliciet gehouden om spanningen die zijn opgebouwd binnen de gemeenschap te verminderen.”

Aan trancedancen doen we tegenwoordig in een club en zoals vele anderen geloof ik niet in god. Mijn kerst blijft toch beperkt tot de kerstboom. Waarom bestaan er zoveel atheïsten als we gemaakt zijn om te geloven? Het schijnt dat in welvarende samenlevingen mensen minder geloven omdat ze minder overlevingsangst ervaren. De minst religieuze landen ter wereld zijn ook de landen met de meeste sociale zekerheid. En ook al gaan we niet meer naar de kerk, de neiging om in een opperwezen te geloven blijft bestaan.

Wil je meer weten over groepsgedrag? Bekijk dan dit blogbericht over waarom we oorlog voeren. Of mijn bericht over gedragsverandering in tijden van corona.

Bronnen: Dunbar, Donderswonders, Rossano, NewScientist, The guardian

Please follow and like us:

Dit vind je misschien ook leuk...

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *