Wat is evolutie?

Evolutie is een proces waarbij de organismen die het best aangepast zijn aan hun omgeving de meeste overlevingskansen hebben en zich vaker voortplanten dan minder aangepaste organismen. Variatie van kenmerken is daarbij belangrijk. Variatie wordt veroorzaakt door mutaties, seksuele voortplanting, partnerkeuze en epigenetica. Evolutie werkt niet alleen op fysieke delen van een organisme, maar ook op de menselijke geest. Emoties, moraal en altruïsme zijn voorbeelden daarvan.
evolutie van de planten
Boomvarens zijn levende fossielen

De aarde werd samen met de zon geboren, bijna vijf miljard jaar geleden. De eerste tekenen van leven ontstonden ongeveer een miljard jaar later. Eerst de oeroude eencelligen, de bacteriën, daaruit ontstonden de eencellige dieren en planten. Uit deze groep evolueerden de meercellige organismen. Eerst de algen, toen de mossen, varens en vervolgens de naaktzadigen en de bedektzadigen planten. In het dierenrijk eerst de koraaldieren, daarna de geleedpotigen, amfibieën en reptielen en vervolgens de zoogdieren waaruit onze soort, de mens, ontstond. Hoe het eerste leven is ontstaan weten we nog niet precies, want wat is leven? En wat zijn de juiste omstandigheden? Wat voor invloed heeft kwantumbiologie op het leven? Al het leven heeft in ieder geval een ding gemeen en dat is dat we uiteindelijk allemaal zijn ontstaan door natuurlijke selectie, evolutie.

Geologische tijdspiraal
Geologische tijdspiraal

Evolutie selecteert de best aangepaste soorten

Charles Darwin was de ontdekker van de evolutietheorie. Hij concludeerde dat organismen die fysiek beter zijn toegerust om in hun omgeving te overleven en volwassen te worden zich vaker zullen voortplanten. De vinken van de Galapagoseilanden zijn een bekend bewijs voor zijn theorie. De verschillende soorten vinken zijn te onderscheiden aan hun snavels. De snavelvorm is namelijk een aanpassing aan de grootte van de zaden. Bij vogels die zich bijvoorbeeld hebben gespecialiseerd in het eten van vrij grote, harde zaden, werkte de selectie in het voordeel van dieren met een grote sterke snavel. Stel dat een mutatie zorgt voor vinken met een kleine snavel, dan zullen deze nakomelingen het moeilijker hebben om te overleven en zich minder of niet voortplanten.

Natuurlijke selectie wordt samengevat als ‘survival of the fittest’ omdat de ‘fitste’ organismen het meest geschikt zijn voor hun omgeving. Zij zullen zich het meest succesvol voortplanten en hun eigenschappen doorgeven aan de volgende generatie. Als je een genetisch afwijking hebt waaraan je sterft voordat je je hebt voortgeplant, wordt deze ziekte niet doorgegeven en sterft de afwijking uit. Maar ouderdomsziektes zoals dementie zijn ziektes die op latere leeftijd ontstaan nadat we ons hebben voortgeplant. Ze zijn dus al doorgegeven aan onze kinderen, waardoor natuurlijke selectie geen invloed meer heeft op deze ziektes (zie mijn blog ‘waarom worden we oud en gaan we dood?‘).

Evolutie Charles Darwin
Charles Darwin

Variaties in eigenschappen zijn belangrijk voor evolutie

Als een omgeving verandert zullen de eigenschappen die de overleving in die omgeving bevorderen, ook geleidelijk veranderen of evolueren. Stel, de bomen met de grote zaden op de Galapagoseilanden sterven uit door een schimmel en er zijn alleen nog maar bomen met kleine zaden. Dan zullen de vogels met kleine snavels beter overleven en zich beter voortplanten dan vinken met grote snavels. De vogels met grote snavels zullen uiteindelijk verdwijnen. Variatie in een populatie is dus zeer voordelig. Als je van alles wat hebt, zullen er altijd individuen zijn die overleven als de omgeving veranderd. Deze variatie in eigenschappen wordt veroorzaakt door mutaties, seksuele voortplanting, partnerkeuze en epigenetica.

Darwinsvinken evolutie
Darwins vinken met verschillende soorten en snavelvorm

Epigenetica

De omgeving heeft invloed op welke genen uit- en aangeschakeld zijn. Voeding, stress en blootstelling aan chemicaliën zoals roken hebben allemaal invloed op je genen. En deze factoren hebben niet alleen effect op een generatie maar kan doorgegeven worden aan volgende generaties. Onderzoekers van de Duke university lieten tijdens een experiment zien dat twee genetisch identieke muizen een totaal verschillend uiterlijk kunnen hebben. Tijdens de zwangerschappen gaven ze de moeder een methylrijk dieet en de andere keer een methylarm dieet. Een ander voorbeeld is dat personen waarvan hun moeder zwanger was tijdens de hongerwinter meer kans hebben op obesitas. Voor meer informatie over epigenetica zie mijn blog ”Epigenetica; hoe de hongerwinter van 44′ mijn genen beïnvloedt.”

Mutaties zijn motor achter evolutie

Een andere manier waarop variatie van eigenschappen kan ontstaan is door mutaties. In Midden-Amerika in de grotten wonen bijvoorbeeld vissen zonder ogen. Maar ze leven ook in riviertjes en meren buiten de grotten met ogen. Onderzoekers van Harvard creëerden stress bij de tetra’s door het zoutgehalte te verlagen. Dat leverde vissen op met erfelijke variaties in oogmaat. Tijdens stress ontstaan meer mutaties in een organisme waardoor meer variaties ontstaan en dus ook een kans op een vis die aangepast is aan de nieuwe omstandigheden. Deze juiste ‘mutant’ heeft een grotere overlevingskans en zorgt voor nakomelingen met dezelfde eigenschappen. Sommige soorten muteren sneller dan andere soorten. Zo muteer jij sneller dan een mier. Hoe zulke mutaties ontstaan kun je lezen in mijn blog Stress en evolutie=kanker. Ook het Coronavirus muteert voor de efficiëntste voortplanting. Hoe zal de mens in de toekomst evolueren? En wat voor invloed heeft de kwantummechanica op mutaties?

Seksuele vs seksuele voortplanting

Nog een derde manier die zorgt voor variatie is seksuele voortplanting. Heel veel soorten planten zich voort zonder seks. Een bacterie bijvoorbeeld kloont zichzelf. Deze heeft geen partner nodig voor de voortplanting. Maar toch bestaat seksuele voortplanting. Het heeft namelijk als voordeel dat in elke generatie het genetisch materiaal van twee ouders gemengd wordt. Sommige variaties zullen het beter doen dan andere, maar er zijn er altijd een paar die goed passen bij de heersende omstandigheden. Mocht er een plaag komen onder bijvoorbeeld bladluizen zal niet meteen een hele populatie uitgeroeid worden, maar zullen er altijd een paar overleven. In mijn blog ‘Waarom bestaan mannen‘ lees je meer over het ontstaan van seksuele voortplanting.

Partnerkeuze en seksuele selectie zijn bepalend voor evolutie.
We hebben een partner nodig voor voortplanting

Partnerkeuze

We zijn dan ook behoorlijk kieskeurig als het om de partner gaat die we kiezen voor onze seksuele voortplanting. We duiken niet zomaar met een willekeurige zwerver het bed in en zijn redelijk monogaam. Nee, de partner moet wel van goede kwaliteit zijn. In het dierenrijk kiezen vrouwtjes daarom voor bijzondere mannetjes. De mannetjespauw bijvoorbeeld draagt een zware last, namelijk zijn pauwenstaart. Daarmee toont hij de kwaliteit van zijn lichaam en dus zijn genen. Zonder goede genen was hij allang dood geweest met zo een last. Ons brein is, net als de opvallende pauwenstaart, een instrument om een aantrekkelijke seksuele partner te vinden. We tonen met onze creativiteit de staat van ons brein en dus onze genen (Zie Ons brein als pauwenstaart.)

Maar we vallen niet alleen op partners met een genetische goede kwaliteit. Ook vallen we op eventuele partners met een nieuw of ander uiterlijk. Daardoor behouden we ook genetische diversiteit in een populatie. Misschien is dat wel de rede dat we modetrends hebben zoals de hipster (Hipsters, baarden en evolutie).

Evolutie en psychologie

Evolutie werkt niet alleen op fysieke delen van een organisme, maar ook op de psychologie. Een kind van een moeder die bang is haar kind te verliezen zal eerder overleven dan een kind van een moeder zonder angsten. Het fundamentele uitgangspunt van evolutionaire psychologie is dus dat de menselijke geest en ons bewustzijn het product is van evolutie.

Voorbeelden van mogelijk geëvolueerde eigenschappen zijn: emoties, het waarnemen van gezichten, empathie, onderscheid tussen verwanten en niet-verwanten, samenwerken met anderen, altruïsme, intelligentie, leiderschap, persoonlijkheid, voorkeur voor seksuele partners, perceptie van schoonheid en ouderlijke investering. Maar naast onze genen hebben ook omgevingsfactoren invloed op ons gedrag.

Emoties

Emoties zijn geëvolueerd door evolutie. Zonder emoties als motivatie zouden we niets ondernemen. Interesse is een toestand die alle geestelijk gezonde mensen iedere dag voelen. Daarmee vergroten we onze kennis van de wereld. Het bevat een drang die belonend en plezierig is en heeft langdurige intellectuele gevolgen en verbreedt onze geest. Ook zoeken we plezier en vermijden we psychische pijn, zoals verlies. Blijheid associeert ons met een veilige en bekende wereld of het bereiken van doelen. We worden blij van spelen en snoep. Poker, skiën, tennissen of monopoly vinden we leuk. Het is belangrijk voor het ontwikkelen van fysieke en intellectuele vaardigheden, en om de krachten van de groepsleden te ontdekken. Het dient langdurige sociale en intellectuele functies. Het zijn allemaal strategieën die onze overlevingskansen en voortplantingssuccessen vergroten.

 emotie psychologie
Emoties

Moraal

We zijn sociale wezens die elkaar helpen. We hebben moraal. Moraliteit zit in onze genen volgens primatoloog Frans de Waal. ‘De mens deelt moreel gedrag met andere primaten’, zegt hij in een artikel. ‘Apen, mensen en ook andere dieren hebben moraliteit nodig  om samen te kunnen leven. Daarvoor zijn spelregels nodig die mensen en dieren van binnen uit voelen.’ In een groep zijn we sterker dan alleen. Zo zorgt Religie voor coöperatieve, goed functionerende groepen die grotere overlevingskansen hebben. We zijn ook allemaal wel eens onzeker in een groep. Onzekerheid zorgt ervoor dat we ons aanpassen aan de groepsnormen en waarden en heeft evolutionaire voordelen. Het vergroot onze overlevingskans en helpt ons te bepalen hoe we in een groep liggen. Onzekerheid is een ‘sociometer‘.

Altruïsme

Liefde, het hechten aan partner en kinderen en groepsgevoel zorgt voor altruïstisch gedrag. We helpen elkaar, maar het heeft daardoor ook een keerzijde, namelijk intolerantie Het opofferen voor de groep (altruïsme) zoals soldaten dat doen en intolerantie naar andere groepen zijn algemene menselijke eigenschappen. Hoe intoleranter iemand is hoe meer hij zich opoffert voor de groep wat weer voordelig is voor de groep. Het altruïstisch gedrag van onze voorouders kan het grote voortplantingssucces en de grote expansie verklaren die zij maakten in het Pleistoceen. Zonder altruïsme hadden we misschien wel helemaal niet bestaan. (zie mijn blog ‘Waarom voeren mensen oorlog‘). Ook zelfmoord is een vorm van altruistisch gedrag. Mieren en bijen offeren zich op om duizenden andere te redden. Dat is het ‘nut’ van zelfmoord. En ook onze politieke voorkeur wordt bepaalt in hoeverre we altruistisch zijn.

Naast bovengenoemde onderwerpen schrijf ik ook over andere onderwerpen zoals over de klimaatverandering, winterslaap en de evolutie van dieren. Hoe hebben onze huidsdieren zich aan ons aangepast en kunnen we hondenrassen vergelijken met mensenrassen? Maar ook schrijf ik over andere bevolkingsgroepen. Wat is bijvoorbeeld het genetische verschil tussen mij en een aboriginal, hoeveel neanderthaler genen heb ik, en waarom heeft Papoea geen civilisatie zoals wij en wordt het door de Javanen onderdrukt?

 oorlog en altruisme
Oorlog en altruisme

Virussen

Op dit moment zitten we in de coronacrisis en trekt het virus Sars-CoV-2 de wereld over. Evolutionair gezien is dat natuurlijk best interessant. Daarom schrijf ik daar nu veel over. Zo is het bijvoorbeeld interessant om te zien hoe virussen zijn ontstaan, hoe het coronavirus evolueert en hoe de toekomst met het virus eruit zal zien. Ook is het interessant om te zien hoe het gedrag van de mens verandert in tijden van corona en hoe onze perceptie van tijd verandert. Het Sars-CoV-2 virus komt van de vleermuis. Ze evolueren al miljoenen jaren met elkaar Dat is niet heel toevallig, want vleermuizen bezitten nu eenmaal heel veel virussen. Maar het is niet de eerste keer dat een virus van een dier naar een mens is overgesprongen. Ook hiv komt van dieren, namelijk de apen.

Mijn blog Bijzondere wereld

Op mijn blog schrijf ik over gebeurtenissen die ik meemaak en ga dan op zoek naar evolutionaire verklaringen. Ik ga naar Google scholar, waar je zoekopdrachten naar wetenschappelijke literatuur kunt uitvoeren. Ik lees meerdere relevante wetenschappelijke artikelen over het onderwerp waar ik meer over wil weten en schrijf er dan een verhaal over. Gelukkig zijn er genoeg onderwerpen waar ik over kan schrijven want evolutie is echt overal!

Op het einde van mijn bericht geef ik tips over boeken die je kan lezen als je meer wilt weten over dat betreffende onderwerp. Ik heb een affiliate met Bol.com, dus als je op het boek klikt kom je op de website van Bol.com. Als je dan iets bij hen bestelt, krijg ik daar een klein bedrag voor. Ik heb ook een website met de beste en nieuwste boeken over wetenschap. Hij is nog niet helemaal klaar, maar ik ben er mee bezig. Voor meer boeken over evolutie en biologie zie ‘de beste boeken over biologie‘.

In ieder geval veel leesplezier op mijn blog of in een van de boeken.

Groetjes, Guusje