Waar komt het hiv-virus vandaan?

Hiv komt van apen. Het virus is 12 keer naar de mens overgesprongen, waardoor 12 verschillende groepen in de mens circuleren. De groep hiv-1 M is het virus dat verantwoordelijk is voor de wereldwijde pandemie. Het is overgesprongen in Kameroen rond 1908 en heeft zich dankzij historische gebeurtenissen kunnen verspreiden.

Wij verkopen hiv-zelftesten. Je kunt ze online bestellen. Als je de test thuis hebt ontvangen prik je in je vinger, druppel je het bloed op een testcassette en binnen no time weet je of je besmet bent of niet. Het verbaast me hoeveel we ze verkopen in Nederland. De laatste tijd domineert echter het coronavirus het nieuws en horen we minder over hiv. Maar hiv is het dodelijkste virus dat we tot nu toe gekend hebben. Sinds begin jaren 80 zijn er 32 miljoen mensen aan overleden. Daarom is het interessant om meer te weten te komen over hiv. Ook omdat nu we in een virustijdperk leven. Dus hoe is het bij de mens gekomen? En hoe heeft het virus zich vervolgens verspreid over de wereld?

Het was pas in de jaren 80 dat hiv wereldwijd onder de aandacht kwam, terwijl het al 70 jaar rondcirculeerde. In die tijd stierven meerdere mensen in Amerika op een vreemde wijze. Ze stierven aan een longontsteking die veroorzaakt werd door een ongevaarlijke schimmel die voor ons immuunsysteem normaal geen probleem veroorzaakte. Wat de patiënten allemaal gemeen hadden was dat ze allemaal geen witte bloedcellen meer hadden die nodig zijn om infecties te bestrijden en dat de meeste personen mannelijke homoseksuelen waren. Vervolgens ontdekten artsen en wetenschappers dat soortgelijke sterfgevallen ook voorkwamen in de rest van de wereld. Ze kwamen er achter dat er een pandemie was uitgebroken.

Hiv is afkomstig van de chimpansee

Net zoals corona afkomstig is van een ander dier is ook hiv een zoonose. Corona komt van de vleermuis. Hiv komt van apen. Het virus is niet een keer overgesprongen van apen naar de mens, maar zelfs 12 keer, volgens het boek ‘van dier naar mens‘ van David Quammen. Er bestaan 12 soorten hiv. Zo heb je de hoofdgroepen hiv-1 en hiv-2. Laatstgenoemde stamt af van de zwarte mangabey en valt in 8 groepen (A t/m H). Hiv-2 groep is minder overdraagbaar en virulent, en is voornamelijk beperkt tot West-Afrikaanse landen zoals Senegal en Guinee-Bissau.

De voorouder van hiv-1 schuilt in de chimpansee. Waarschijnlijk is tijdens een slachting of het eten van een chimpansee bloedcontact geweest met de jager. Deze hoofdgroep heeft 4 groepen, namelijk hiv-1 OPN en M. De M-groep veroorzaakte de wereldwijde pandemie en is verantwoordelijk voor meer dan 99% van de meer dan 40 miljoen wereldwijde infecties. Maar waarom heeft juiste deze groep zich zo goed kunnen verspreiden?

Het virus heeft gewoon geluk gehad

De overdracht van het virus is een enkele gebeurtenis geweest volgens David Quammen. ”Een enkele chimpansee gaf het virus aan een jager ergens rond 1908 in Kameroen. Vanaf daar reisde het virus via de rivier Sangha naar Congo naar Brazzaville en vervolgens besmette het heel veel mensen in Kinshasa.” Ook Nuno Faria van de Universiteit van Oxford meent dat het begin van de hiv-1 M pandemie in Kinshasa ligt, de huidige hoofdstad van de Democratische Republiek Congo. Volgens haar onderzoek waarbij genetische datadatering werd toegepast is het virus daar al aanwezig sinds de jaren 20 van de vorige eeuw. Daarna heeft het virus zich verspreidt. Het virus is niet bijzonder besmettelijk, zoals je zou verwachten. In plaats daarvan lijkt het erop dat hiv gewoon voordeel heeft gehaald uit gebeurtenissen. “Ecologische in plaats van evolutionaire factoren zorgden voor een snelle verspreiding”, zegt Faria tegen de BBC.

Hiv verspreidde zich vanuit Congo

In de jaren twintig was Congo een Belgische kolonie en was Kinshasa, toen bekend als Leopoldstad, de hoofdstad. De stad werd een zeer aantrekkelijke bestemming voor jonge werkende mannen die op zoek waren naar hun fortuin, en dus ook voor sekswerkers. In de stad woonden twee keer zoveel mannen als vrouwen. Daarnaast begon men met volksgezondheidscampagnes tegen tropische ziektes om besmette personen te behandelen. Vaak gebeurde dat via injecties met besmette naalden. In die tijd werden naalden nog niet verwisseld. Kinshasa werd zo een broeinest van hiv.

Het virus verspreidde zich snel door de bevolking. Veel Franssprekende arbeiders zoals mensen uit Haiti kwamen naar Leopoldstad om daar te werken. Bij terugkomst naar hun eigen land namen ze het virus mee naar de andere kant van de wereld. Van daaruit verspreide het virus zich verder. Het kwam in de jaren zeventig aan in de VS, net toen seksuele bevrijding en homofobe opvattingen leidden tot concentraties homomannen in kosmopolitische steden als New York en San Francisco. Opnieuw profiteerde het virus van de sociaal-politieke situatie om zich snel door de VS en Europa te verspreiden.

Toekomst

Tegenwoordig hoeven we niet meer te sterven aan AIDS, het eindstadium van hiv. Hiv-remmers zorgen voor een normale levensverwachting en prep pillen voorkomen (tijdelijk) dat je het virus kunt krijgen. Het laatste nieuws is zelfs dat de ziekte te genezen is. Voorlopig zijn virologen druk met corona. Wat voor invloed corona-onderzoek heeft op hiv zullen we nog wel zien. Volgens het Amsterdams medisch centrum zijn de coronavaccins die zijn aangekondigd gebaseerd op een nieuwe techniek die nog niet eerder bij mensen is gebruikt. Mogelijk is die techniek interessant voor onderzoekers die aan een hiv-vaccin werken.

Bronnen: BBC, AMC, aidsfonds, spillover